Tüm dünyanın gözü Amerika’ya kilitlenmiş durumda…

Amerika’da 5 Kasım’da yapılacak olan seçimlere artık sayılı günler kaldı.

Donald Trump ve Kamala Harris’in yarıştığı seçimler, kıran kırana da bir gayrete sahne oluyor.

Amerikalılar, hem ülkeyi 4 yıl yönetecek yeni lider için tercih yapacak hem de maddelerin çıkarılmasında kilit rol oynayan ABD Kongresinin iki kanadı Senatonun 34 sandalyesi ile 435 sandalyeli Temsilciler Meclisi’nin yeni üyelerini belirleyecek.

SEÇİMİN GALİBİ 47. LİDER OLACAK

ABD başkanlık seçim süreci, ön seçimler ve parti toplantıları (caucuses), ulusal kongreler, seçim kampanyası ve Seçiciler Kurulu (Electoral College) oylaması etaplarından oluşuyor.

Ön seçim sürecinde Demokrat Partili seçmenler kendi lider adaylarını, Cumhuriyetçi Partililer de kendi lider adaylarını belirlemek üzere oylarını kullanıyor. Yaklaşık 5 ay süren ön seçim sürecinin ardından gerçekleştirilen parti kongrelerinde, her iki parti de adayını resmen ilan ediyor.

Ardından 5 Kasım’da Demokrat ya da Cumhuriyetçi adaydan birini lider yapmak için sandığa gidiliyor.

Trump ile Harris’i karşı karşıya getirecek seçimlerin galibi, ABD’nin 47. başkanı olacak.

ÖN SEÇİMLER

Beyaz Saray’a giden yol, 2023’ün başlarında çeşitli adayların başkanlığa aday olma niyetlerini açıklamasıyla başlıyor.

Mevcut ABD Başkanı Joe Biden, Demokrat Partinin öne çıkan adayıyken, Cumhuriyetçi Trump, Florida Valisi Ron DeSantis, eski ABD’nin Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi Nikki Haley ve Amerikalı teşebbüsçü Vivek Ramaswamy’nin de ortalarında bulunduğu aday adaylarıyla rekabet etti.

Başkanlık aday adayları için isimlerin belirlenmesinin akabinde, eyaletlerin tamamında Demokrat ve Cumhuriyetçilerin lider adaylarının belirlenmesinde rol oynayan ön seçimler düzenleniyor.

ABD halkı, başkanlık seçiminden evvel aday adayları ortasından kendi partilerinin lider adaylarını belirlemek üzere bu süreçte oy kullanıyor. Kimi eyaletlerde hem Demokrat Parti hem de Cumhuriyetçi Parti tıpkı gün ön seçim yaparken, bazı eyaletlerde iki parti farklı vakitlerde ön seçim düzenleniyor.

Ön seçimlerde birçok eyalette “primary” denilen seçimlerde, seçmenler sandığa giderek oylarını kullanıyor. Kimi eyaletlerde ise “parti toplantısı” formatında yapılan “caucus” sistemi uygulanıyor.

Ülkede 15 Ocak’ta Iowa eyaletinde başlayan ön seçim süreci, 8 Haziran’da Guam ve Virgin Adaları’ndaki son ön seçimlerle tamamlandı.

BIDEN ÇEKİLDİ, HARRIS İPİ GÖĞÜSLEDİ

Ön seçim sürecinde Demokrat Partide Biden, Cumhuriyetçi Partide ise Trump, partilerinin lider adayı olabilmek için gerekli delege sayısına rahat halde ulaştı.

12 Mart akşamı açıklanan sonuçlara nazaran Biden, Demokrat Partide lider adaylığı için gereken delege sayısı olan 1968’i geçerken, Trump da Cumhuriyetçi Partide lider adaylığı için gereken delege sayısı 1215’e ulaştı.

Öte yandan, Demokrat Parti adaylığını rahat kazanan Biden, yaşı ve akıl sıhhatiyle ilgili tartışmaların büyümesi üzerine 21 Temmuz’da “Tekrar seçim için yarış niyetindeydim lakin partim ve ülkem ismine geri çekilmenin en doğrusu olacağına karar verdim.” kelamlarıyla adaylıktan çekildiğini duyurdu.

Biden’ın, Lider Yardımcısı Harris’i Demokrat Parti’nin adayı olarak desteklediğini açıklamasının akabinde gözler Harris’e çevrildi.

ADAYLARIN BELİRLENDİĞİ KONGRELER

Bir partinin lider ve lider yardımcısı adaylarının ilan edildiği kongreler, ön seçimlerde adayların kazandığı delege oylarının resmen onaylanması manasına gelen bir uygulama.

Cumhuriyetçi Parti 15-18 Temmuz’da Milwaukee’de, Demokrat Parti ise 19-22 Ağustos’ta Chicago’da düzenlediği kongrelerinde, eyaletlerden gelen delegelerin oylarıyla kendi lider adaylarını resmen belirledi.

Demokratların lider adayı Kamala Harris, lider yardımcısı adayı ise Minnesota Valisi Tim Walz oldu. Başka yandan Cumhuriyetçi Partinin lider adayı Donald Trump, lider yardımcısı adayı ise Ohio Senatörü JD Vance oldu.

SEÇİMLERE YAPILAN BAĞIŞLAR

ABD Federal Seçim Kuruluna nazaran bireyler, bir adayın komitesine en fazla 3 bin 300 dolar; eyalet, bölge ve yerel parti komitelerine her bir seçimde toplam 10 bin dolar; ulusal parti komitelerine ise 41 bin 300 dolar bağış yapabiliyor.

Öte yandan, “siyasi aksiyon komitesi (PAC)” denilen komiteler aracılığıyla kurumlar, sendikalar ve öteki tertipler, destekledikleri adaya daha yüksek ölçülerde bağışlarda bulunabiliyor. Tıpkı formda “süper PAC” denen komitelerde de yüksek meblağlı bağışlar gerçekleştirilebiliyor.

Örneğin Tesla ile X’in sahibi Amerikalı milyarder Elon Musk, harika PAC’ler aracılığıyla Trump’a 132 milyon dolar bağış aktarırken, bir başka Amerikalı milyarder Bill Gates ise Harris’e en az 50 milyon dolar bağış yaptı.

BAŞKANLIK İÇİN 270 DELEGE ŞART

ABD’de başkanlık seçimleri klasik olarak her 4 yılda bir kasımın birinci pazartesi gününden sonraki birinci salı yapılıyor.

Ülkedeki seçim sistemi, en fazla oyu alanın değil, en fazla delegeye ulaşan adayın lider olmasına imkan veren Seçiciler Kurulu (Electoral College) metoduyla çalışıyor.

Buna nazaran ABD halkı, liderlerini direkt kendi oylarıyla değil, seçtikleri delegeler üzerinden dolaylı olarak belirliyor.

50 eyalet ile başşehir Washington DC’yi temsilen toplam 538 delegeden oluşan “Seçiciler Kurulu” ismi verilen sistemde, her bir eyaletteki delege sayısı, o eyaletin Senato ve Temsilciler Meclisindeki üyelerinin toplamına eşit oluyor.

Bu sistemde bir adayın, başkanlık için 538 sayısının yarıdan bir fazlası olan 270 delegeye ulaşması gerekiyor.

Aynı seçim sistemi kapsamında eyaletlerde yarışı kazanan aday o eyaletin tüm delegelerini alıyor; “Kazanan hepsini alır (winner-take-all-system)” ismiyle anılan bu kural, o eyalette kaybeden adaya verilen oyları yok saydığı için tartışılıyor.

ABD seçim sisteminde toplamda daha fazla oy almasına karşın kritik eyaletleri kaybettiği için delege sayılarında geride kalıp yarışı kaybeden lider adayları bulunuyor.

Buna en yeni örnek olarak, 2016 başkanlık seçimlerinde rakibi Hillary Clinton’dan 2,8 milyon daha az oy alan Donald Trump, salıncak eyaletlerde kazanarak 304 delegeye ulaştı ve rahat halde lider oldu.

SEÇİMLERİN MUKADDERATINI SALINCAK EYALETLER BELİRLİYOR

Bu sistemde başkanlık seçiminin bahtını, Cumhuriyetçi ile Demokratlar ortasında gidip geldikleri için “salıncak” olarak da isimlendirilen çekişmeli eyaletler belirliyor.

2024 seçimlerinde başkanlık için ulaşılması gereken toplam 270 delege sayısının 93’ünü teşkil eden Arizona, Nevada, Wisconsin, Michigan, Pennsylvania, Kuzey Carolina ve Georgia “salıncak eyalet” pozisyonunda bulunuyor.

Güncellenen sayılara nazaran, Arizona 11, Nevada 6, Wisconsin 10, Michigan 15, Pennsylvania 19, Kuzey Carolina 16 ve Georgia 16 delege sahibi.

California’nın 54, Texas’ın 40, Florida’nın 30 ve New York’un 28 delegesi bulunuyor fakat delege sayısı fazla olan bu eyaletlerin parti eğilimleri uzun yıllardır pek değişmediği için toplamda sonuca tesirleri büyük olmuyor. Örneğin, California ve New York uzun yıllardır Demokrat, Texas ve Florida ise uzun vakittir Cumhuriyetçi eğilimiyle biliniyor.

Bu eyaletler dışında, Alabama 9, Kentucky 8, Kuzey Dakota 3, Alaska 3, Louisiana 8, Ohio 17, Maine 4, Oklahoma 7, Arkansas 6, Maryland 10, Oregon 8, Massachusetts 11, Colorado 10, Rhode Island 4, Connecticut 7, Minnesota 10, Güney Carolina 9, Delaware 3, Missisippi 6, Güney Dakota 3, Missouri 10, Tennessee 11, Montana 4, Nebraska 5, Utah 6, Hawaii 4, Vermont 3, Idaho 4, New Hampshire 4, Virginia 13, Illinois 19, New Jersey 14, Washington 12, Indiana 11, New Mexico 5, Batı Virginia 4, Iowa 6, Kansas 6 ve Wyoming 3 delege sahibi. Özel statüsü olan başşehir Washington DC’nin de 3 delegesi bulunuyor.

KONGRE SEÇİMLERİ

Kongrenin hangi kanadının hangi parti tarafından denetim edildiği, ABD liderinin çalışma alanını direkt etkilediği için ülke siyasetinde büyük ehemmiyete sahip. Liderin bilhassa bütçe yapma, asker gönderme üzere kararları alma ve dış siyaset üzere başlıklarda Kongre ile çalışması gerekiyor.

435 sandalyeli Temsilciler Meclisi üyeleri 2 yıllığına misyona gelirken, 100 sandalyeli Senato üyeleri 6 yıllığına seçiliyor. Böylelikle her 2 yılda bir yapılan Kongre seçimlerinde Temsilciler Meclisinin tamamı, Senato’nun ise 3’te 1’i değişmiş oluyor.

Temsilciler Meclisinde hangi eyaletin ne kadar temsilcisi olacağı, eyaletlerdeki seçim bölgelerinin nüfus yoğunluğuna nazaran belirlenirken, Senato’da ise her eyaletin 2 senatörü bulunuyor.

Temsilciler Meclisi üyesinin en az 25 yaşında ve en az 7 yıldır ABD vatandaşı olması, temsil edeceği eyalette yaşaması kaide. Bir senatörün de en az 30 yaşında ve en az 9 yıldır ABD vatandaşı olması gerekiyor.

SEÇİMDEN SONRA NELER OLACAK?

ABD’de seçim süreci, seçim gününden sonra da uzun bir süreyi kapsıyor. Tarihler, eyaletlere nazaran farklılık gösterse de tüm eyaletlerin 10 Kasım-11 Aralık’ta seçim sonuçlarını resmen onaylaması gerekiyor.

17 Aralık’a kadar her eyaletin Seçiciler Kurulu üyelerinin, lider adayına oyunu verip, bu oyları Washington’a göndermesi öngörülüyor. Gönderilen oyların en geç 23 Aralık’a kadar ABD Kongresine ulaşması gerekiyor.

Temsilciler Meclisi Genel Kurulu salonunda 6 Ocak’ta bir ortaya gelecek Kongre üyeleri, eyaletlerden gelen oyları alfabetik sıraya nazaran okuyup sayacak. Bu süreç tamamlandıktan sonra sonuçlar resmen duyurulacak.

Yeni ABD başkanı, 20 Ocak 2025’te yemin ederek vazifesine resmen başlayacak.