İsrail’in Suriye’yi işgaline karşı çıkan, Şam’daki son Yahudiler: Suriyeliyiz

Suriye, tarih boyunca birçok medeniyete mesken sahipliği yapmış ve bu topraklarda uzun yıllar boyunca Yahudi topluluğu yaşamıştır. Lakin, 2. yüzyılın ortalarından itibaren Suriye’deki Yahudi nüfusu büyük bir azalma yaşamaya başlamıştır. Hafız Esed’in iktidara gelmesiyle birlikte, 1992’de Yahudi nüfusunun neredeyse tamamı ülkeyi terk etmek zorunda kalmış, kimilerinin ise mal varlıklarına el konulmuştur.

Yaklaşık 30-35 yıl evvel, Suriye’de yaklaşık 5 bin Yahudi’nin yaşadığı varsayım ediliyordu, lakin günümüzde bu sayı 10’un altına düşmüştür. Yahudi toplumu, büyük oranda Şam’ın eski mahallelerinde yaşamaktaydı. 8 Aralık 2024’te Baas rejiminin yıkılmasının akabinde, 1992’de zorla göç ettirilen Yahudi toplumunun birtakım üyelerinin, örneğin 33 yıl sonra Şam’a dönen Yahudi hahamı Yusuf Hamra’nın memleketlerine ziyaretlerde bulunması bekleniyor.

“SURİYE HALKININ BİR PARÇASIYIM”

AA takımı, hâlâ Şam’da yaşayan Suriyeli Musevilerle röportaj yaptı. Yahudi topluluğunun başkanlarından Bahur Chamntoub, ailesinin 1992’de ABD ve İsrail’e göç ettiğini ve o günden bu yana Şam’da yalnız yaşadığını belirtti:

Burası çocukluğumun geçtiği yer. Şam’ı ve Suriye’yi seviyorum. Burada daima birlikte yaşıyoruz, dinler ortasında hiçbir ayrım yok. Durumlar yeterli, rastgele bir azınlık ya da mezhep problemim yok, Suriye halkının bir parçasıyım. Her şey yolunda ve çok seviliyorum, bu yüzden buradan ayrılmadım.

BAAS REJİMİNİN BASKILARI VE DEĞİŞEN HAYATLAR

Chamntoub, Baas rejimi periyodunda Musevilere yönelik baskıları da anlattı. 1970’lerde Hafız Esed’in iktidara gelmesiyle Musevilerin seyahat etme ve mal edinme haklarının kısıtlandığını, hatta Musevilerle konuşmanın yasaklandığını belirtti. Kimlik kartlarına “Musevi” ibaresi, kırmızı harflerle yazılırdı. 1980’lerde ise yurt dışına çıkmaları yasaklanmıştı:

ABD, 1990’larda Hafız Esed ile bir mutabakat yaptı. Bu mutabakatla, ülkeden çıkmak isteyen Musevilerin yolu açıldı. Museviler tıpkı bir kafeste üzere hapsolmuştu; kapı açılınca büyük bir çoğunluk gitmek istediği yere gitti. Bir kısmı taşınmazlarını satıp gitti, başkaları ise meskenlerini terk etti.

Chamntoub, 1992 göçünden sonra Suriye’de sadece 30 kadar Yahudi kaldığını, bugünse bu sayının yalnızca 7 olduğunu söyledi. Üçü bayan olmak üzere bu küçük topluluk, hala Şam’da yaşamaktadır. Rejim periyoduyla ilgili anılarını paylaşan Chamntoub, şunları söyledi:

Gençken bir kızla konuştuğumda, o kızı güvenlik şubesine alıp sorgularlardı. Birkaç yıl evvel, yalnızca bizimle konuşan 3 arkadaşım 3 ay tutuklandı. Yabancılarla konuşmak yasaktı. Artık ise istediğimizle görüşebiliyoruz. Eski devirde Museviler üzerinde önemli baskılar vardı. Gençlerimiz bu yüzden ülkeyi terk etti.

Baas rejiminin çökmesinin akabinde, Suriyeliler üzere Yahudi toplumu da büyük bir değişim yaşadı. Chamntoub, yeni periyotta daha fazla özgürlük olduğunu, rahatça konuşabildiklerini belirterek, “Sokakta yürürken artık denetim noktaları yok, istihbarat servisleri gelip bizi rahatsız etmiyor. Kendimi özgür hissediyorum. Durum eskiye nazaran çok daha düzgün.” tabirlerini kullandı.

GEÇMİŞE HASRET VE ZORLUKLAR

Chamntoub, Şam’ın Bab Tuma bölgesinde uzun yıllardır tanınan ve sevilen bir figür olarak, meskeninin kapısını her açtığında eski günleri ve kaybettiklerini hatırlayarak hüzünlendiğini tabir etti. Ailesinin bir gün geri dönmesini dileyen Chamntoub, “Fakat şu anki şartlarda nasıl dönebilirler ki? Konutlar tamir edilmeye muhtaç ve Şam’da su ve elektrik sorunu var. Ayrıyeten, ABD’yi terk edip buraya gelmeleri epeyce zor” dedi.

Eğitimini tamamladıktan sonra terzilikle başladığını, akabinde kendi işyerini açtığını belirten Chamntoub, kuyumculuk ve emlakçılık üzere farklı bölümlerde de faaliyet gösterdiğini söyledi. Eski vakitlerden bahseden Chamntoub, “Bir vakitler burada, daima birlikteydik, sohbet eder, yemekler pişerdi. Şu an yalnızım; yemekleri kendim pişiriyor, bulaşıkları kendim yıkıyorum. Bu duruma alıştım” diyerek yalnızlıkla geçen yıllarını anlattı.

İSRAİL’İN SURİYE’YE YÖNELİK AKINLARI VE TOPRAK İŞGALİ

“İŞLERİMİZİ SÜRDÜRMEK İÇİN BURADA KALDIM”

Şam’da kapalı çarşıda antika dükkanı işleten Yahudi Selim Debdub da 1992’deki göçle ailesinden ayrıldığını belirtti. 1970 doğumlu Debdub, “İşlerimi burada sürdürmek için kaldım. İş gereği sıkça seyahat ediyorum ve bu sayede ABD’deki ailemi görebiliyorum. Şükürler olsun, her şey yolunda. Burada ayrımcılık yok, herkes birbirini seviyor” dedi.

Rejimin çökmesinin akabinde, Debdub birçok Yahudi ailesinin Suriye’yi tekrar ziyaret edeceğini belirtti:

1992 öncesi Şam’da bizim topluluğumuzun sayısı yaklaşık 4 bin civarındaydı. O devirde bir haham, tüccarlar vardı. Lakin 1992’de herkes göç etti. Buradan ayrılanların taşınmazlarının bir kısmı hala duruyor, ancak kimilerininki çalındı. Mallarına el konulanların birçok ise rejimle irtibatlıydı.

“TOPLULUĞUMU, AİLEMİ, KARDEŞLERİMİ ÖZLÜYORUM”

Debdub, ibadet yerlerinin açılmasını temenni ederek, “Burada bir sinagogumuz var, bazen topluluk başkanı gelip ibadet yerini açıyor, birkaç kişi toplanıyor lakin ayinler yapılmıyor. Topluluğumu, ailemi ve kardeşlerimi çok özlüyorum” dedi. Suriye halkıyla yeterli münasebetler içinde olduklarını belirten Debdub, “Elhamdülillah, burada yabancılık hissetmiyoruz, hepimiz kardeşiz” dedi.

Ticaretin geleceği konusunda umutlu olduğunu belirten Debdub, “Burası, 1980’den beri aileme ilişkin. Ailem göç ettikten sonra ben işletiyorum” dedi. Göç eden eski Şam Musevilerinin şu anki hayatlarından şad olduklarını söyleyen Debdub, “Eski günleri anmak için buraya gelmek istiyorlar. Bizim topluluğumuzda aile yapısı çok değerliydi. Her gün ibadet yerine giderdik” şeklinde duygusal bir formda geçmişi andı.