Türkiye’nin ilk Müslüman kadın fotoğrafçılarından biri olan Naciye Hanım’ın portresi: Cicim

Araştırmacı ve fotoğraf tarihi Gülderen Bölük’ün imzasını taşıyan bu eser, Osmanlı’nın oğul devrinde ve Cumhuriyet’in birinci yıllarında yaşamış, Türkiye’nin birinci Müslüman bayan fotoğrafçılarından biri olan Naciye Hanım’ın portresini titiz bir arşiv çalışmasıyla ortaya koyuyor.

Gülderen Bölük, uzun yıllardır sürdürdüğü koleksiyonculuk ve araştırmacılık evrakıyla, Naciye Hanım’a ilişkin bir iz adeta arkeolojik bir tarihi gün yüzüne çıkıyor. Kitap sadece altı adet fotoğrafla yola çıkarken, tertipli koleksiyonerlerden ve aile arşivlerinden edinilen dokümanlarla zenginleşmiş ve sonunda özet bir özet çalışma sürümü elde edilmişti.

Naciye Hanım’ın açtığı Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi, yalnızca bir stüdyo değil, birebir vakitte ataerkil bir toplumun üretim alanında mert temsili olarak da dikkat çekiyor.

Cicim, kişisel bir hayat hikayesinin ötesinde, Osmanlı ve erken Cumhuriyet devrindeki bayanların toplumsal görünümü, sanattaki yeri ve uğraş ettiği yerde yer alıyor. Naciye Hanım’ın hayatı, devrin eğitim siyasetleri, bayan mecmuaları, II. Meşrutiyet basını ve fotoğrafçılık bölümüyle ilişkilendirilerek çok katmanlı bir biçimde ele alınıyor.

KAPSAMLI KİTAP

Bu kapsamlı kitap, yalnızca tarihçilere ve araştırmacı sanatlarına değil, toplumsal cinsiyet ve kültürel tarih alanlarına çalışan herkes için derinlikli bir okuma sunuyor. Fotoğraf tarihçeleri alanında uzmanlığıyla kayıtlı olan Gülderen Bölük,2009’da İstanbul’un 100 Fotoğrafçısı, 2014’te ise Fotoğrafın Serüveni isimli kitaplarını yayınladı.

Açık Radyo’da hazırlanan Foto Müzesi programıyla geniş bir dinleyici kitlesine ulaştı. 2022 yılında Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu tarafından “Yılın Fotoğrafçısı” seçilen Bölük, Cicim ile görsel olarak unutulmuş bayan figürlerinden birini sayfalarımıza taşıyor.

Sayfa: 264

SAVAŞÇI BİR OSMANLI KADINI

Hem akademik hem de edebi bir lisanla kaleme alınan bu eser; Bayan tarihi, Osmanlı çağdaşlaşması, görsel kültür ve aile biyografisi yer alan kesişiminde çok taraflı bir anlatım sunuyor. Cicim, şimdiki belleğini tutmak isteyenler için yalnızca bir kitap değil, birebir vakitte vicdani bir sorumluluğun da sözü.

Kurallara aldırmayan, yasaklara karşı koyan, savaşçı bir Osmanlı bayanı olan Naciye Hanım, yıkılmakta olan imparatorluğun başşehrinde, 1918 yılında kendi fotoğrafhanesini açtı ve uzun mühlet devam edecek bir kıssa bu türlü başladı.

Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi’nin 107. yılında, fotoğrafçı ve fotoğraf koleksiyonunu Gülderen Bölük’ün, ebeveynlerin yürüttüğü arşiv kesimlerini keşfettikleri ile Naciye Hanım’ın aile üyeleriyle gerçekleştirdiği görüşmeler sona erdiği bilgiler bir ortaya gelerek kitaplaşıyor.

Adını Naciye Hanım’ın lakabından alan Cicim, bu yürekli bayanın özel ömrüne ve fotoğrafçılık serüvenine odaklanmasının yanında, Osmanlı toplumunda bayana ve fotoğraf sanatına bakışı da gözlerin önüne seriyor. Naciye Hanım’ın kendi makinesinden çıkan ve aile albümlerinden kalan fotoğrafların sergilenmesi ise bu araştırmayı ona mahsus bir halde kılıyor.

FOTOĞRAF DÜNYASI

Gülderen Bölük kitabı şöyle anlatıyor;

“Bu kitap, bir fotoğrafçının hayatı ve fotoğrafçılığını bahis edinse de yalnızca fotoğraf dünyasıyla ilgili değildir. Yıkılan bir imparatorluğun, Cumhuriyet’in ismi; edebiyat ve sanat dünyası; toplumsal tarihin, kültür biliminin ve dahi birçok alan kapsamında olacaktır. Naciye Hanım’ın yaşamöyküsünü kalıcı hale getirmek en büyük arzum ve vazifemdi. Şu anda huzurluyum. Bundan sonra Naciye Hanım da bu yapıtı sayesinde birçok alana damgasını vurarak yaşamaya devam ediyor.”

SAVAŞÇI RUH…

Bir Osmanlı annesi, yıkılmakta olan bir imparatorluğun başşehrinde bir fotoğrafhane sağlar. Bunu lakin kendisine biçilen kalıplara sığmayan, toplumsal tabulara götürmeyen, yapılması gereken zorluklarla ilgili sorumluluk alabilen bir savaşçı bir ruh başarabilirdi. Naciye Hanım da işte bu türlü bir karakterdi.

Naciye Hanım’ın birinci damgası

Bölük şöyle devam etti;

“HEM SEVİNDİM, HEM ŞAŞIRDIM”

“Hangi sene ve nereden geldiğini bilemediğim, üzerinde birebir damgalardan bulunan üç adet fotoğraf üst üste koymuştum. Damgalar güzelce silinmişti. Lakin üç tane olduğu için bir yerde sillik olan kısım, başkasında okunabiliyordu. Böylelikle hepsi birlikte kıymetlendirerek ‘Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi Naciye’ yazısını okunabildim. Bu beni sevindirdiği kadar şaşırttı da… Çünkü Naciye Hanım ‘ la ilgili bir tane, Seyit Ali Ak’ın yazdığı yerde vardı. fotoğraflara damga basmadığı, hiçbir çalışmanın ulaşamadığı yazıyordu. Halbuki elindeki fotoğraflar bunun karşıtını söylüyordu.”

NACİYE HANIM’A BAKAN PORTRELER

Naciye Hanım, ticaret seçenekleri Müslüman dahi azdır bir vakitte profesyonel hayata adım atan yürekli bir bayandır. Osmanlı’nın dağılma devrinde, 1918 yılında Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi ismiyle açtığından geriye kalan fotoğrafları onun özel bayanların mahrem dünyasını kaydettiği bir birleşmenin zımnî izlerini taşır.

Hipnotize olmuş bakışlarıyla Naciye Hanım’a bakan bu portreler bir devir, çağdaş ve kültür özelliklerine nazaran kontaklarını korumaktadır. Fotoğraflarda dönemsel öbür stüdyolardaki yaygın şovların yayınlanması vardır. Fotoğraflı fonlar, fonları destekleyen aksesuarlar, renklendirme çalışmaları benzeridir.

Araştırmacı- muharrir Gülderen Bölük

YAZAR HAKKINDA…

1985 yılında F.Bahçe Lisesi’nden mezun oldu. 1987 yılından 1995 yılına kadar İstanbul Bulvar Tiyatrosu’nda birçok yapıtta ve çocuk oyununda rol aldı. 1998 yılında Yılmaz Guruda direktörlüğünde Bahçelievler Belediye Tiyatrosu’nda bir dönem sahneye çıktı. 2002 yılında Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Fotoğraf Anasanat Kısmı’ndan mezun oldu.

Akabinde İğne Deliği Sanat Atölyesi’nde kurulan ve atölyede verilen fotoğraf derslerinin yanı sıra birçok aktiflik düzenlendi. Bu etkinlikler kapsamında pek çok sanatkara mesken sahipliği yaptı.

Uzun müddettir devam eden Osmanlı periyodu ve Cumhuriyet’in birinci yıllarına ilişkin fotoğraf koleksiyonu olan Bölük’ün detaylı ilgili makaleleri çeşitli mecmualarda yayımlandı.2006 yılında Devlet Fotoğraf Müsabakası’nda Muvaffakiyet Ödülü’nü aldı. Birçok eser sergilenmeye paha bulundu.