Ümit Yenişehirli yazdı: CHP’nin ön seçim sicili bozuk

Cumhuriyet Halk Partisi, yakın tarihte rastgele bir seçim ihtimali olmamasına karşın Cumhurbaşkanlığı adaylığı için şimdiden kıran kırana taktik savaşlarına sahne oluyor. CHP Genel Başkanı Özgür Özel, geçtiğimiz günlerde açıkladığı, adayı ön seçimle belirleme prosedürünün ayrıntılarını görüşmek üzere bugün İstanbul ve Ankara’nın Büyükşehir Belediye Liderleri Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş’la bir araya geliyor.

ABB Başkanı Mansur Yavaş’ın, etkilere açık, toplumun genel eğilimini belirlemekten uzak ve erken olduğu gerekçesiyle ön seçime karşı olduğu, bunun yerine geniş iştirakli anket çalışması önerdiği biliniyor. CHP’nin tarihindeki ön seçim sicili de Mansur Yavaş’ın itiraz ve telaşlarının hiç de yersiz olmadığını ortaya koyuyor.

CHP’DE 1954’E KADAR MİLLETVEKİLLERİ ATANMIŞTI

Cumhuriyet Halk Partisi, kurulduğu 1923 yılından 1954 yılına kadar otuz bir yıl boyunca milletvekillerini belirlerken, halkın ve parti teşkilatlarının eğilimlerini dikkate almamış, yalnızca genel merkezin, daha doğrusu genel liderin tercihleri belirleyici olmuştu. Kuruluşundan itibaren vazife yapan iki genel liderin hazırladığı listelerde yer alanlar, esasen tek partinin katıldığı “seçimler” yoluyla milletvekilliğine atanmıştı. Pek çok milletvekili bazen “seçildiği” ile gitmeden bile milletvekilliği misyonuna başlıyordu.

Çok partili hayata geçilen 1946 yılından itibaren ise parti teşkilatlarından itirazlar gelmeye başlamışsa da CHP idaresi, 1946 ve 1950 seçimlerinde de bu usulü sürdürmüştü.

CHP’DE “ÖN SEÇİM” BAŞLIYOR…

CHP’nin, evvel 1946 seçimlerinde Demokrat Parti karşısında gerilemesi, ardından 1950 seçimlerinde ise mutlak bir hezimetle müsabakası üzerine aday belirleme sisteminin gözden geçirilmesi gündeme gelmişti. CHP idaresi, halktan ve teşkilatlardan gelen yansılar sonucu, gönülsüz de olsa “yoklama yöntemi”ne geçmişti. Buna nazaran, seçimlerde milletvekili adayları için genel merkeze yüzde 20 kontenjan tanınacak, geri kalan adaylar için ise vilayet ve ilçe başkanlıklarının idaresinde yer alanlar ve muhtarların iştirakiyle aday yoklaması yapılacaktı.

ESKİ CHP’Lİ BAKANIN USULSÜZLÜKLERE İSYAN EDEN RAPORU

Ancak ilk olarak 1954 seçimlerinde uygulanmaya başlayan bu yöntem, parti genel merkezinin müdahaleleri nedeniyle istenen sonucu verememişti. Tek parti devrinde İçişleri Bakanlığı da yapan Şükrü Sökmensüer’in Ankara ve ilçeleri için hazırladığı “Milletvekili Aday Yoklama Raporu”, bu bölge ile ülke genelindeki aday yoklama tekniğinin çok sayıda usulsüzlükle gerçekleştiğini ortaya koymuştu.

Sökmensüer’in, 2 Mayıs 1954 seçimlerine birkaç hafta kala CHP Genel Merkezi’ne sunduğu rapora nazaran, yeni yöntem, sav edilen demokratik tercihleri yansıtmaktan çok uzaktı. Sökmensüer, “Yoklama sistemleri; demokratik temellere dayanmadığı üzere, tam bilakis bin bir entrikanın çevrilmesine, mahalli kombinezonlara ve hatta vicdanların satın alınmasına müsaittir.” görüşünü lisana getirmişti.

USULÜMÜZ BAŞTANBAŞA YOLSUZLUKLARLA DOLU

Raporunda daha sonra Ankara özelindeki usulsüzlüklere değinen Sökmensüer, “Ankara İl Başkanı Fuat Börekçi’nin Ankara ili yoklamalarında hiçbir yolsuzluk yoktur.” biçimindeki açıklamasının gerçeği yansıtmadığını belirterek, “Aksine, yoklama safhası baştanbaşa yolsuzluklarla doludur. Bu legal olmayan yoklamalara dayanarak milletvekili seçilmek de gayrimeşru damgasını taşıyacaktır.” sözünü kullanmıştı.

BU SİSTEMLE DAHA 50 YIL MÜSPET SONUÇ ALAMAYIZ

Partinin belirlediği yoklama sisteminin başarısız olmasının nedenleri ortasında, vilayet ve bilhassa de ilçe teşkilatlarının kültür ve eğitim düzeyinin geri olmasını da sayan raporda, şöyle denilmişti:

“Yoklamalardaki oy hâkimiyetine sahip olanlar, fikirlere değil şahsi etkilere açık Ocak Liderleri ile Bucak Yönetim Konseyleri ve muhtarlardır. Yer yer yüzde 50’si, hatta yüzde 70’i okuma yazma bilmeyen, adaylar üzerinde rastgele gerçek bir fikre sahip olmayan ve inandıkları şahısların estireceği rüzgâr istikametine dönebilecek bu bireyler, adaylık yoklamalarında oylarını kendi kanaat ve vicdanlarına nazaran değil doğal olarak ortacılar ile kullanacaklardır. Aday yoklama bu biçimde devam ederse daha elli yıl bu sistemle müspet sonuç almak mümkün olmayacaktır. Haliyle bu da partinin içeriden yaralanmasına ve maddi menfaat korkularının devamlı olarak körüklenmesine neden olacaktır.”

ÖNCEDEN İŞARETLENMİŞ ADAY LİSTELERİ ORTALIKTA DOLAŞIYOR

Şükrü Sökmensüer raporunda, milletvekili adaylarının belirlenmesi için yapılan düzenlemenin, daha baştan itibaren usulsüzlüklerle dolu olduğunu söz ederek, yöredeki nüfuzlu ve güçlü bireylerin aday olma sürecinin her kademesinde tesirlerinin görüldüğünü belirtmişti.

Raporda, “Milletvekili seçilme gayesine ulaşmak için teşkilatlarda misyonlu, güçlü ve nüfuzlu şahsiyetlere birer mebusluk mavi boncuğu armağan edilmeye başlanmıştır. Bu çabalar o kadar ileri gitmiştir ki, açık karara karşın kongresini yapmayan teşkilatlar bile oy kullanmış, aday olması istenen şahısların listelerdeki isimlerinin karşısına işaret konulmuş, oy kullanacakların sayısından daha fazla sayıda isimlerin yer aldığı listeler ortalıkta dolaşmıştır. Yetkili heyetlerin bu listeleri geçersiz sayması gerekirken kabul edilerek, fazla listelerle öne çıkan adaylara avantaj sağlamıştır.” denilmişti.

NALLIHAN’DAKİ 170 OY, GENEL MERKEZE GELİNCE “SIFIR” OLDU

“Milletvekili Aday Yoklama Raporu”nda, öbür usulsüzlükler de sıralanarak, şu değerlendirmelere yer verilmişti: “Nallıhan’da 170 oy alan bir isim, genel merkeze gelen listede hiç oy almamış olarak gösterilmiştir. Polatlı’da ise 70 kişilik oy veren listesi kaybolmuş, bunun yerine 16 kişilik yeni bir liste ortaya çıkmış, milletvekili adayı bu yeni liste dikkate alınarak belirlenmiştir. Birçok ilçede entrikaların içinde yer almayıp tekrar de listede ismi evvel çıkan isimler, genel merkeze gönderilen listelerde yer alamamıştır. Yaşanan usulsüzlükler yalnızca Ankara’da da değil, ülkenin pek çok yerindeki aday yoklamalarında yaşanmıştır. Böylelikle, yoklama sonuçları meşruiyetini kaybetmiştir.”

CHP ANKARA’DA TEK BİR VEKİL BİLE ÇIKARTAMADI

Sonuçta, CHP’nin “parti içi demokrasi” sağlama argümanıyla başlattığı lakin her türlü usulsüzlük ve yolsuzlukla yapılmasına göz yumup kabul ettiği aday yoklama sistemi, halkın büyük yansısını çekmişti. CHP, halkta karşılığı olmayan milletvekili adaylarıyla girdiği 1954 milletvekili seçimlerinde Türkiye genelinde yalnızca 35 milletvekiline sahip olabilmiş, Ankara’da ise hiç milletvekili çıkartamamıştı.

– Prof. Dr. Asaf Özkan, “1954 Seçimleri Öncesi CHP’de Parti İçi Demokrasi Sorunu” Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Y. 2013, S. 2